Karol Józef Lipiński 

Karol Lipiński, najsławniejszy polski wirtuoz skrzypiec pierwszej połowy XIX wieku, urodził się 30 października 1790 roku jako syn nadwornego muzyka w majątku Potockich w Radzyniu Podlaskim, gdzie od wczesnych lat uczył się gry na skrzypcach pod kierunkiem swego ojca Feliksa. W roku 1799 rodzina Lipińskich przeniosła się do Lwowa. Z biegiem lat Karol Lipiński rozwinął w tym mieście wszechstronną działalność. Był nie tylko muzykiem orkiestrowym i kompozytorem, lecz również kameralistą, dyrygentem, pedagogiem i solistą różnych koncertów organizowanych wówczas we Lwowie. W owym czasie powstały jego trzy symfonie utrzymane w stylu klasycznym, ponadto uwertura, szereg utworów skrzypcowych, a także muzyka sceniczna, skomponowana dla potrzeb teatru kierowanego przez Jana Nepomucena Kamińskiego.

W życiorysie artystycznym Lipińskiego momentem zwrotnym okazał się wyjazd z końcem 1814 roku do Wiednia, gdzie poznał Louisa Spohra - skrzypka, kompozytora i dyrygenta, cieszącego się wówczas wielką sławą. Od tej pory myśl o karierze wirtuozowskiej stała się coraz bardziej uporczywa, a droga do realizacji tego zamiaru prowadziła poprzez doskonalenie techniki skrzypcowej i poszerzanie repertuaru. Kolejną datą przełomową okazał się rok 1817, kiedy to Lipiński podjął pierwszą podróż artystyczną. Miała ona wielkie znaczenie głównie z uwagi na fakt spotkania z Niccolo Paganinim oraz wspólnych z nim występów. Widownią koncertów z udziałem obu wirtuozów była w 1818 roku Piacenza. Z owego „pojedynku" Polak wyszedł obronną ręką, gdyż zdobył uznanie wielkiego Włocha, a także poznał nowy, wirtuozowski styl jego gry. Udane pierwsze tournée artystyczne dało początek następnym, które Lipiński z małymi przerwami kontynuował przez ponad 20 lat. Jego podróże artystyczne objęły swoim zasięgiem nie tylko miasta ziem polskich, lecz również największe ośrodki kulturalne Europy, występował bowiem na terenie Rosji, Austrii, Włoch, Niemiec, Francji i Anglii, odnosząc wszędzie sukcesy. Rywalizacja z Paganinim, z którym spotkał się ponownie w 1829 roku w Warszawie, przyczyniła się także do spopularyzowania jego nazwiska w Europie. Karol Lipiński był jednym z największych wirtuozów skrzypiec owych czasów, a sąd ten utwierdziła jeszcze opinia Paganiniego, który na pytanie odnośnie pierwszego skrzypka Europy odpowiedział: „Kto jest pierwszym - nie wiem, ale drugim jest z pewnością Lipiński".

Po dwudziestu latach działalności koncertowej Lipiński postanowił około 1837 roku wycofać się z tak intensywnego trybu życia. Podjął wówczas starania o stanowisko pierwszego koncertmistrza kapeli królewskiej oraz dyrektora muzyki kościelnej w Dreźnie, gdzie został zaangażowany z początkiem lipca 1839 roku. Rozpoczął tym samym okres ponad 20-letniej pracy na czele zespołu zaliczanego do najznakomitszych orkiestr ówczesnej Europy. W życiu muzycznym Drezna artysta zasłynął również jako kameralista. Koncerty kwartetu smyczkowego, w którym był pierwszym skrzypkiem, cieszyły się dużym uznaniem i omawiane były w samych superlatywach na łamach fachowej prasy.

W 1861 roku, po 22 latach pracy w Dreźnie, Karol Lipiński z uwagi na zły stan zdrowia postanowił przejść na emeryturę. Przeniósł się do Urłowa w Galicji, gdzie w swym majątku ziemskim zaczął realizować marzenie życia - założył szkołę muzyczną dla uzdolnionych dzieci chłopskich i zakupił dla nich skrzypce u lwowskich lutników. Niestety, nie było mu dane cieszyć się długo tą pracą, gdyż zmarł 16 grudnia 1861 roku. Zgodnie z wolą zawartą w testamencie, jego syn Gustaw ustanowił stypendium imienia Karola oraz Reginy Lipińskich, a przeznaczył na ten cel 3/4 dochodów z majątku. Od tej pory stypendia były stale przyznawane trzem utalentowanym polskim skrzypkom.

Sylwetkę Karola Lipińskiego określa głównie jego sztuka wykonawcza. Do historii muzyki wszedł jako najgenialniejszy przed Henrykiem Wieniawskim skrzypek polski i jeden z największych wirtuozów pierwszej połowy XIX stulecia. Może być także uważany za twórcę polskiej szkoły wiolinistycznej, odmiennej od włoskiej czy francusko-belgijskiej. Lipiński wykształcił własny styl wykonawczy. Głęboka kultura muzyczna i perfekcja techniczna, nieskazitelnie czysta intonacja, doskonała interpretacja, a nade wszystko wspaniały, głęboki ton - to elementy składowe indywidualnego stylu gry polskiego skrzypka.

W dorobku kompozytorskim Karola Lipińskiego figurują trzy symfonie, uwertura, utwory kameralne, wokalno-instrumentalne oraz sceniczne, jednak najważniejsze miejsce zajmują kompozycje na skrzypce solo, w tym 11 kaprysów, a także utwory na skrzypce z towarzyszeniem orkiestry bądź fortepianu. Są to cztery koncerty skrzypcowe, spośród których niewątpliwie na czoło wysuwa się II Koncert D-dur op. 21 zwany „wojskowym", następnie ronda, wariacje i fantazje na tematy zaczerpnięte na ogół z oper innych kompozytorów. Twórczość Lipińskiego obfituje także w elementy narodowe wyraźnie dochodzące do głosu w polonezach, których skomponował ponad trzydzieści, a które były jego ulubioną formą wypowiedzi artystycznej.

Ogromna sława, jaką zdobył Karol Lipiński w epoce niespotykanego dotąd wirtuozostwa, jest dowodem jego wielkiego talentu. Był znany w całej Europie i doszedł do niezwykłych zaszczytów. Dowody podziwu i głębokiego szacunku składali Lipińskiemu najwięksi ze współczesnych. Podczas podróży koncertowych zawsze podkreślał swoje polskie pochodzenie. Służył ojczyźnie propagując w stopniu najdoskonalszym swoją twórczość i zdobywając dla niej uznanie w najważniejszych ośrodkach kulturalnych Europy. Swoją działalnością przyczynił się do spopularyzowania kultury polskiej, kultury narodu, którego państwa nie było wówczas na mapie politycznej Europy.

Tekst autorstwa prof. Marii Zduniak